سنگ نگاره چیست؟

دکتر محمد ناصری فرد

انسان هاي نخستین، چون زبان و خط مشخصي براي سخن گفتن و انتقال پيام نداشتند؛ ناگزير بودند براي انتقال پيام و تعامل با يكديگر از نقاشي ها و نمادها استفاده كنند كه به آنها سنگ نگاره يا هنرهاي صخره اي Rock arts مي گويند.

به تعبیری به هر تصویر یا نگارشی بر روی سنگ، سنگ نگاره می گویند. آنها دو نوع هستند: کوبشی petroglyph که با کوبش سنگ چخماق، تیزی استخوان درشت نی حیوانات و فلز بر دیواره ی غارها و کوه ها بوجود آمده اند. عمر بعضی از آنها با عمر انسان بر روی کره زمین همسانی دارد ( Cupmarks ) .

نوع دیگر سنگ نگاره ها، با رنگ ( گل اُخرا ، خون حیوانات ، شیره و گرده گیاهان) ایجاد شده اند که اغلب در غارها هستند و به آنها رنگین نگاره pictograph می گویند.

قبلا فکر می کردند؛ که سنگ نگاره ها، فقط در کشورهای غربی ( لاسکو، شووه و آلتامیرا) هستند؛ در صورتی که طی دو دهه ی گذشته، نمونه های کهن و فراوانی بدست باستان شناسان و پژوهشگران آزاد در ایران کشف شده است.

تمام جوامع كهن بشري از پل سنگ نگاره ها عبور كرده اند، به همين جهت دانشمندان علوم مختلف علاقه زياد دارند تا آنها را كشف يا به نقاطي كه آنها كشف شده اند سفر كنند تا از مطالعه و بررسي آنها زواياي مختلف زندگي انسان هاي كهن را معرفي كنند.

سنگ نگاره ها، كهن ترين آثار تاریخی و هنری به جا مانده از بشرند كه در آنها راز و رمزهاي فراوان نهفته است. سنگ نگاره ها پنجره هایي رو به گذشته هاي دور هستند كه از منظرگاه شان Perspective مي توان زندگي انسان هاي اعصار كهن را رصد كرد. به تعبیری بستر حروف رمزی، خط، تبادل پـیــام، زبان، تاریخ، اسطوره ‌ها، هنر و فرهنگ در سنگ نگاره ها نهفته است و یکی از بهترین ابزارهای رمزگشایی پیش از تاریخ اند .

هنرهاي صخره اي (Rock Arts-Petroglyphs and Pictographs) اسناد دست اولي هستند كه پژوهشگران را با ترجمان فرهنگ ها در اقليم ها و زمان هاي مختلف آشنا مي‌‌کنند و سخن گفتن آنها با كمك تصاویر و نشانه‌هايي است كه اغلب در همه ي زمان ها و مكان ها، براي همه ي ملل جهان يكسان بوده است.

سنگ نگاره ها از مباني هنر بشري محسوب مي شوند و براي كساني كه تمايل به فعّاليّت در عرصه هاي مختلف هنري دارند از ياري گرهاي مناسب هستند. از طرف ديگر براي استقرار هنر، طراحان لباس، فرش، تزيينات، پيكره سازان، سفالگران، تزيينات داخل ساختمان و گچ بري ها، گرافيست ها، طرح آفريني هاي روي ظروف، صنایع دستی و… بسيار زيبا و الهام بخشند و نشان هاي ملّي و كهن را تداعي مي كنند.

محوطه های سنگ نگاره ها، کتاب های سنگی هستند که نویسندگان و هنرمندان شان در دوره‌های مختلف، زمانی که انسان هنوز زبان مشخصي برای گویش و خطّی برای نوشتن نداشت (دوران غارنشيني)؛ با بهره گيري از آنها سخن گفته و زندگی خود و دیگر همنوعان و حتی محیط اقلیمی را تصویر کرده اند. تعداد آنها فقط در یک منطقه ي محدود در ایران بیش از ۲۱ هزار[1] مورد است که عمر بعضی از آنها 40000 هزار سال است^[2]و بشر تاکنون موفق به کشف هیچ پدیده ي تاریخی و هنری بدین قدمت نشده است.