چرا آئین گلاب گیری کاشان جهانی نشد?

جواد جلالی

نشریه الکترونیک جهان گردش- درست پانزده سال پیش آئین چند هزار ساله گلاب گیری کاشان با شروع برپایی جشنواره های گل و گلاب، آوازه این شهر را دو چندان کرد و خیل عظیمی از گردشگران داخل و خارج از کشور را راهی این شهرستان کرد، بطوریکه زیرساخت ها و امکاناتی که آن سالها بلحاظ مراکز اقامتی، خدمات رفاهی و پذیرایی و ارتباطی پاسخگوی آن جمعیت زیاد نبود.
آئین ها به همت شهرداریها و مردم برگزار می شد.
اما بتدریج در سالها بعد بدلیل دخالت های مراکز دولتی و نهادها و بهره برداری سیاسی از این ظرفیت طبیعی و اقتصادی، وضعیت را به جایی رساند که امروز برغم افزایش دهها برابری زیرساختها، مراکز اقامتی و پذیرایی و ارتباطاتی و برخی محدودیت ها گل و گلاب کاشان آوازه سالها قبل را ندارد و کوتاهی مسئولان زیر ربط  باعث شد که نه تنها ثبت ملی گلابگیری کاشان اعتبار خود را تثبیت کند، بلکه جهانی شدن آن به یک آرزو محال تبدیل شود.
در این سالها مسئولان وقت هر سال به هنگام گل و گلاب فقط وعده ثبت جهانی شدن آئین گلابگیری کاشان را دادند و این غفلت و کوتاهی در پیگیری این حق طبیعی کاشان، باعث شد که ظرف سالها اخیر مناطقی از کشور و حتی خارج از ایران با بردن برخی از ظرفیت ها و تجارب کاشت گل محمدی و گلابگیری سنتی کاشان، با همت مسئولان و سرمایه گذاری بخش خصوصی، به عنوان رقیب کاشان در صدد تصاحب نه تنها ثبت جهانی بلکه ثبت ملی آئین هزار ساله گل محمدی و گلابگیری کاشان هستند.
این کوتاهی و عقب ماندگی نه تنها در ثبت جهانی این آئین برای کاشان باعث لطمه بزرگی به این شهرستان در کنار سایر ظرفیت های از دست رفته همچون نساجی و فرش خواهد بود، بلکه در صادرات گل و گلاب هم میدان را به رقبای خود واگذار کرده است.
نصف جهان در این باره می نویسد:
گلاب کاشان در صادرات جهانی رنگ و بویی ندارد.
این در حالیست که کاشان رتبه نخست سطح زیر کشت و تولید در استان اصفهان و رتبه اول میانگین عملکرد تولید در واحد سطح گل محمدی کشور را دارد به طوری که از 12 هزار هکتار کشت گل محمدی در کشور هزار و 700 هکتار سهم شهرستان کاشان است. این ویژگی ها این منطقه را به یکی از شهرستان های معروف و موفق در زمینه کشت گل محمدی تبدیل کرده است.

اما با وجود اینکه حدود 85 درصد از تولید گل محمدی سهم ایران و سهم بزرگی از گلاب با کیفیت کشورمان که در دنیا معروف است در این منطقه تولید می شود، سهم ما در ارزش تجارت جهانی بسیار کم است.
به گفته فعالان این بخش، دلیل اصلی که ما نتوانسته ایم از لحاظ صادراتی موفق باشیم، توجه نکردن به فرآوری گل محمدی و تولید فرآورده های دیگر و عدم شناخت و سلیقه بازارهای جهانی است.
این در حالی است که با افزایش تولید اسانس و فرآورده های جانبی با توجه به نیاز بازار جهانی، شناسایی بازارهای متنوع مصرف گل محمدی متناسب با بازار هدف و معرفی برندهای ایرانی در بازار جهانی می توان این محصول صادراتی را جایگزین نفت کرد. حال سئوال اینجاست که با توجه به ارزش افزوده بالایی که گل محمدی دارد چرا تاکنون این محصول نتوانسته بازارهای جهانی را از آن خود کند؟
محمود ساجدی، اولین مجری کاشت گل محمدی در نوش آباد است. او معتقد است با وجود اینکه سطح زیرکشت گل محمدی به فاصله 15 سال از دو جریب به حدود 40 هکتار رسیده و سالانه حدود 10 تُن گل محمدی از هر هکتار این گلستان‌ها برداشت می‌شود، اما گلکارانی که به طور سنتی و با تجربه خود به کشت گل روی آورده‌اند با مشکلات مختلفی رو به رو هستند و همین دلیل است که این محصول نتوانسته جایگاه اصلی خود در جهان را پیدا کند.
ساجدی تأکید می کند که افزایش تولید اسانس و فرآورده‌های جانبی با توجه به نیاز بازار جهانی، شناسایی بازارهای متنوع مصرف گل محمدی متناسب با بازار هدف، معرفی برندهای ایرانی در بازارهای جهانی از مهمترین راهکارهای زنجیره ارزش گل محمدی ایران است که باید توسط نهادهای مسئول و مربوط انجام شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در حال حاضر سهم ایران از گیاهان دارویی جهان که گل محمدی هم شامل آن می شود، کمتر از 0/2 درصد است.
این در حالی است که با توجه به خصوصیات ویژه منطقه کاشان، این شهرستان از توان‌های محیطی و استعدادهای طبیعی و زیرساختی خوبی در زمینه صنعت گلاب‌گیری برخوردار است و از طرفی با سابقه کهن، پربار و منحصر به فردی که در صنعت گلاب‌گیری که نوعی صنعت تکمیلی از فرآورده‌های خام کشاورزی است می تواند نقش بزرگی در صادرات داشته باشد.
رسیدن به این نکته البته یک راهکار بیشتر ندارد؛ اینکه با رفع چالش های موجود، آنها را به فرصت تبدیل کنیم تا شاهد نتایج مؤثر آن در زمینه جذب گردشگر، افزایش صادرات و هزاران ثمره دیگر آن باشیم.

البته چالش های بزرگی از جمله خام فروشی که رئیس دانشگاه کاشان از آن به عنوان یکی از چالش های بزرگ در صنعت گلاب گیری یاد می کند در این مسیر وجود دارد. به اعتقاد عباس کتابی، به‌رغم تلاشی که کشاورزان برای تولید این محصول می‌کنند، گلاب به قیمت خیلی ارزان به دیگر کشورها ارائه می‌شود که ضروری است با کمک نخبگان دانشگاهی این محصول را با بهترین فرایندها تبدیل به محصولات فناوری کرد تا با قیمت مناسب صادر شود.
وی از دیگر چالش های موجود بر سر راه صادرات این محصول را تعریف نشدن یک استاندارد بین المللی برای اسانس دانسته و اظهار امیدواری می کند که یک استاندارد بین‌المللی برای اسانس تعریف شود تا محصولات مشتق از گلاب کاشان با استاندارد به جهان صادر شود.
به گفته این کارشناس، این هدف می‌تواند نقطه عطفی در ارتقای جایگاه گل محمدی ایران به عنوان یک سرمایه ملی و بومی، در کشور و دنیا باشد.
طبق اطلاعات به دست آمده صادرات دنیا از گیاهان دارویی 150 میلیارد دلار است و این در حالی است که بخشی از مواد اولیه این حجم از گردش مالی را ایران تأمین می‌کند. به نظر می رسد که صادرات گل محمدی و فرآورده های آن که شامل گلاب و اسانس و موارد دیگر می شود از همین دست صادرات است که نیازمند به روزآوری و نظارت دستگاه های مسئول است تا سهم ایران و به خصوص کاشان که قطب گلاب کشور محسوب می شود از تجارت جهانی اندک نباشد.

از سوی دیگر خبرها از میمند استان فارس می رسد که با درخواست مردم و مسئولان این شهر و پیگیری این اداره‌کل و با برگزاری هماهنگی و جلسات متعدد با مدیران دستگاه‌های مختلف در سطح ملی و استانی، گواهی‌نامه ثبت رویدادها به نام روز میمند توسط وزارت میراث‌فرهنگی گردشگری و صنایع کشور ثبت و صادر شد.
ایجاد کارخانه و کارگاه‌های گلاب‌گیری و تولید عطرها و ثبت برند آن با توجه به قدمت گلاب‌گیری به‌عنوان یکی از شاخصه‌های این شهر در کنار ایجاد زیرساخت‌های اقامتی، پذیرایی، خدماتی و حمل‌ونقل در کنار مزیت‌هایی مانند آب‌ و هوای معتدل و قدمت تاریخی، فرهنگی و مذهبی و وجود بناها و محوطه‌های باستانی ثبت شده در مقیاس جهانی، ملی و استانی می‌تواند شروع تحول در منطقه و در پی آن اشتغال و اقتصاد پویا و پایدار، برای مردم شهر میمند و شهرستان فیروزآباد باشد.