جهان گردش – شهرستان خور یکی از مناطق کویری است که از لحاظ مکان‌های گردشگری به سبب موقعیت جغرافیایی دارای جذابیت‌های بسیاری است و در واقع گذران لحظه‌ها در دامان این طبیعت بکر موضوعی است که هر گردشگری را به سمت خود جذب می‌کند، آسمان آبی و به دور از هیچ‌گونه آلودگی، دریاچه نمک و درختان نخل واقع در این منطقه به همراه تپه‌های شنی تنها بخشی از این جذابیت‌هاست…
درباره قلعه بیاضه
قلعه یا ارگ بیاضه (بیاذه) قلعه‌ای قدیمی است که در 53 کیلومتری خور و بیابانک از توابع شهرستان نائین در روستای بیاضه قرار دارد. این بنای چند طبقه همراه با خندق عریض و عمیق و مجموعه خشتی گسترده و به هم پیوسته پیرامون آن، نمونه ارگ و دژ کویری است. این بنا که به دوره ساسانیان مربوط می‌شود در اصل قطبیتی بوده برای حاکم بیابانک. در سفرنامه ناصرخسرو نیز تأیید شده که این ناحیه – بیابانک- متشکل است از ۱۲ پاره روستا که مرکزیت آن با بیاذه است.
این قلعه باستانی با سبک معماری ساسانی، قرن‌ها کارکردهای دفاعی و مسکونی داشته و در دوره اسماعیلیه پایگاه هواداران حسن صباح بوده است.
این ارگ در دل روستایی است کم‌جمعیت واقع شده است که غیر از دو مغازه و یک نانوایی و چند پیرمرد که دور هم نشسته‌اند در وهله اول چیزی نمی‌بینید. اگر چشمه قناتی که در زمستان و تابستان جاری است نبود، مسلماً آن چند نفر هم مهاجرت کرده بودند.
اتاق‌های متعدد و طبقات مختلف قلعه تا چند سال قبل به‌عنوان محل نگهداری اموال و انبار غله روستاییان مورد استفاده قرار می‌گرفت.
این قلعه در کنار آثار باستانی چون بازار زرگرها، مسجد جامع، حسینیه قدیمی و همچنین وجود درخت زیتونی با قدمت هزارساله جاذبه‌های خوبی برای جهانگردان داخلی و خارجی به شمارمی آید.
این قلعه افسانه‌ای به علت تسخیرناپذیر بودن مشهور است.
ویژگی های معماری دژ بیاضه
دور تا دور دژ بیاضه را خندقی به عمق ۷ تا ۱۳ متر در برگرفته بوده که بخشی از خندقی که دور آن بوده، در سال ۱۳۶۷ توسط افراد ناآگاه برای احداث جاده پرشده است. درون آن تعداد زیادی اتاقک و راهروهای پیچ‌درپیچ وجود دارد. چاه‌های متعدد و کانال داخلی خندق از دیگر تجهیزات قلعه است. آسیاب‌های دستی و سه میدانگاه از دیگر سازه‌های آن است. آنچه مسلم است این قلعه جمعیتی حدود ۲ هزار و ۵۰۰ نفر را در پنج طبقه خود جای می‌داده و برای تمام این افراد امکانات لازم مهیا بوده است.
در حال حاضر، باروهای بلند آن خراب شده و برج‌های بزرگ آن کم‌کم رو به نابودی است. از در چوبی قلعه که می‌گذرید، اتاق‌های کوچک تودرتو با کوزه‌های بزرگ می‌بینید، راهروهای تنگ و پله‌های خشت و گلی. چشمه آبی که از وسط ده می‌گذرد بعد از عبور از پشت قلعه برای آبیاری زمین‌های کشاورزی که به ده ختم می‌شود.
پیش‌بینی تهویه هوا برای طبقات زیرین این قلعه خود مبین تیزبینی و دقت ایرانیان در هزار سال پیش است. دو طبقه این قلعه نیز در زیر زمین بوده است که به‌مرور زمان اتاق‌های آن پر شده و دیگر اثری از آن باقی نمانده است و تنها دوطبقه آن پذیرای گردشگران است.
پیشینه تاریخی ارگ بیاضه
ذکر روستای بیاضه و قلعه آن در کتاب‌های احسن التقاسیم، صورت‌الارض ابن حوقل، سفرنامه ناصرخسرو و همچنین در سندی موسوم به جنگ نامه امامزاده ابو محمد ابراهیم (که در همین روستا مدفون است) آمده است.
بنا بر سفرنامه ناصرخسرو او هنگام عبور از مسیر نائین به طبس در این روستا و به گفته خودش در «پیاده» توقف داشته و در سفرنامه خود از قلعه کهن آن یاد کرده است.
از گرمه تا بیاضه حدودا 30 دقیقه راه است، ولی نکته جالبی که از نظر جغرافیایی وجود دارد تمام مناطق نام برده در مصر جز استان اصفهان است، ولی روستای بیاضه جز استان یزد تعریف می شود. ارگ بیاضه یا قلعه بیاضه قدمتی حدود سه هزار سال دارد، این بنای ساسانی هم مانند دیگر دژها هم کاربری مسکونی داشه و هم کاربری دفاعی که در دو طبقه روی زمین و دو طبقه زیر زمین ساخته شده است، راهروهایی پیچ در پیچ ، اتاق های کوچک بسیار و چاه های عمیق دارد. معماری این دژ با چنان هوشمندی و زکاوت و ظرافتی ساخته شده است که جا به جایی و تهویه هوا حتی در طبقات زیرین هم بسیار مناسب است. ویژگی دیگر این قلعه ، مستحکم بودن و تسخیر ناپذیر بودن آن است، به دلیل خندقی به عمق 7 تا 13 متر و چهار برج بلند برای دیده بانی در اطراف دژ تا دیده بان ها بتوانند از دور حمله اشرار و راهزن ها را ببینند و به مردم خبر بدهند. در دژ بیاضه، صدها اتاق وجود دارد که به صورت دالان ساخته شده است. بعضی از اتاق ها یک متری هستند و بعضی دو متری و تعداد کمی از اتاق ها هم 6 متری. حدود 700 اتاق را در این دژ 7 طبقه وجود داشته. روزی روزگاری این اتاق ها محل زندگی 2500 نفر در موقعیت های بحرانی مثل حمله راهزنان بوده اند.قلعه باستانی بیاضه در دوره اسماعیلیان یکی از پایگاه های طرفداران حسن صباح بود، نمونه ای از دژهای مناطق کویری و مجموعه ای خشتی است. از تجهیزات داخل قلعه چاه‌های متعدد، کانال داخلی خندق، آسیاب‌های دستی و سه میدانگاه است. وسایل درون این دژ قدمتی بیش از یک قرن دارند، اینجا پر است از کوزه و الک هایی از روده گوسفند و ابزار فرشبافی و رنگرزی….
طبق گفته ناصرخسرو در سفرنامه ارزشمندش، در گذر از راه نائین به طبس در روستای بیاضه اقامت داشته و از این مکان به نام قلعه کهن یاد کرده است. و دعوت به بازدید این قلعه باستانی کرده است.
به قلعه بیاضه نارنج قلعه یا نارین قلعه هم می گویند.
در این روستا قناتی وجود دارد که در زمستان و تابستان جاری است که انگیزه و شور زندگی مردم این روستا‌ست، به گفته خود مردم بیاضه.
در کنار قلعه هم بازار و مسجد و حسینیه و درخت زیتون هزارساله وجود دارد.
در دوره‌های معاصر جهانگردان غربی مانند سون هدین، آلفونس گابریل و مک کرگور هنگام عبور از کویر مرکزی ایران از آن سخن گفته‌اند.
در هجوم نایب حسین کاشی و قشون او به صفحات کویر در مهر و موم‌های ۱۳۲۸- ۱۳۲۷ هجری قمری تمام قلاع منطقه از نائین تا طبس سقوط کرد ولی مهاجمان باوجود به توپ بستن قلعه از تسخیر آن عاجز ماندند. ماشاءالله خان پسر نایب حسین با اصرار بر ماندن نیروهایش در منطقه تا تسخیر آخرین دژ کویر در نامه‌ای تهدیدآمیز خواستار تسلیم روستاییان شد ولی آنان به پشتوانه استحکامات موجود و آمادگی دفاعی و موقعیت قلعه با این شعر به وی پاسخ دادند:
یا ما سر خصم بکوبیم به سنگ یا او سر ما به دار سازد آونگ
القصه در این سراچه پرنیرنگ یک کشته به نام، به که صد زنده به ننگ
بالاخره مهاجمان در برابر پایداری قلعه نشینان مجبور به ترک منطقه شدند.
این اثر در تاریخ ۱۱ دی ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۷۰۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است./ آریاناسیر دالاهو
بدون دیدگاه