دست توانای گردشگری در آموزش مشارکتی و تجربه محور کودکان

زهرا راجی
پژوهشگر حوزۀ توریسم
نشریه الکترونیک جهان گردش– در جریان بسط گفتمان گردشگری برای همه[1]، امروزه گردشگری کودک[2] به مثابۀ  قسمی مهم از گردشگری شناخته و پذیرفته شده است. در این قسم از گردشگری تلاش می­شود با توجّه به ملاحظات خاصِ سفرِ کودکان چون  امنیت و حفظ استقلال در عین کنترل، به نیاز کودکان به سفر به مثابۀ فعالیتی درخورِتوجه در خلال زمان فراغت[3] پاسخ داده شود. نکتۀ شایان توجّه در رابطه با گردشگری کودک، لزوم توجه آن به نیاز­های متفاوت کودکان  از جمله نیاز به هیجان­خواهی، نیاز به احساس امنیت، نیاز به احساس استقلال نسبی، نیاز به تجربۀ موارد جدید و آموزش در کنارهم و به صورت توأمان است. به طور کلی باید توجّه کرد که گردشگری کودک با طیف متنوعی از نیاز­ها و ملاحظات در رابطه با سفر همراه است که یک برنامه­ریزی دقیق و برنامۀ عملیاتی حساب شده می­تواند پاسخگوی این طیف گسترده از نیاز­ها و ملاحظات باشد. یکی از ابعاد مهم گردشگری کودک یادگیری است که در هر دو سویۀ مستقیم و غیرمستقیم صورت می­گیرد. خصیصۀ مهم یادگیری از خلال گردشگری، مشارکتی بودن و تجربه­محور بودن آن است. این خصایص با افزایش اشتیاق دانش­آموزان به یادگیری و افزایش احتمال ماندگاری مطالب در حافظه همراه است.
 یادگیری مشارکتی[4] ضمن آن که می­تواند به یادگیری و ماندگاری بهتر مطالب اموزش داده شده یاری برساند، می­تواند زمینه­ساز بهبود مهارت­های ارتباطی و اجتماعی در کودکان نیز باشد. یادگیری مشارکتی، زمينۀ مناسبی را برای رشد مهارت­های اجتماعی و مهارت­های زندگی از جمله مسئولیت­پذیری و همدلی با دیگران فراهم می­سازد. یادگیری به صورت مشارکتی قادر است رفتار مخلّ نظم، تنش­های ميان­گروهی، رفتار­های پرخاشگرانه و ضدّ اجتماعی را کاهش ­دهد(جویس و همکاران،2004 به نقل از عباسی اصل و همکاران، 1395: 117). بدین ترتیب مزیت آموزش از خلال گردشگری را می­توان در افزایش اشتیاق دانش­آموزان و مهارت­آموزان به یادگیری، افزایش ماندگاری مطالب آموخته شده در حافظه، رشد مهارت­های ارتباطی و اجتماعی و کاهش چالش­های یادگیری در کلاس یافت.
 نکتۀ حائز اهمیت آن است که به واسطۀ گردشگری می­توان باب نوینی از آموزش به کودکان را گشود و با سیاستگذاری و برنامه­ریزی دقیق آن را به صورت رسمی و فراگیر به اجرا در آورد. آموزش سرفصل­های دروس جغرافیا، زیست­شناسی، علوم اجتماعی، مهارت­های تضمین و حفظ پایدری زیست محیطی و مباحث اعتقادی می­توانند به واسطۀ گردشگری کودک محقق شوند. فرهنگ سفر وسواد گردشگری نیز می­تواند از خلال گردشگری در کودکان نهادینه شود و موجبات آشنایی آنان جاذبه­های گردشگری کشور و میهن دوستی را فراهم کند. کودکان خاصه در دوران کودکی دوّم با امادگی یادگیری وکنجکاوی­های وافری در خصوص موقعیت جغرافیایی شهر­ها نسبت به یکدیگر، فاصلۀ زمانی شهر­ها نسبت به یکدیگر، گویش و لهجۀ مردم مناطق مختلف، جاذبه­های تاریخی و فرهنگی، پوشش گیاهی مناطق مختلف، گونه­های جانوری آن مناطق و…دارند. یادگیری این مطالب از خلال گردشگری می­تواند ضمن غنی­سازی و جذاب­سازی مطالب درسی قصد شده،  دانش­آموزان را با جاذبه­های ایران آشنا کند و سواد گردشگری را نیز در آن­ها بالا ببرد.
همچنین این دوران، فرصتی طلایی را برای فراگیری مباحث اعتقادی و دینی فراهم می­کند. این مقوله در بردارندۀ مفاهیمی چون آشنا کردن کودکان با اماکن مذهبی، آشنا کردن کودکان با مباحث اعتقادی، آشنا کردن کودکان با فرهنگ اسلامی و زندگینامۀ امامزاده­ها و ائمه است. در اذهان بسیاری این مفاهیم غالباً در ارتباط با گردشگری مذهبی[5] صورت می­پذیرد. با این حال نمی­توان تقویت هوش معنوی در کودکان و یادگیری مباحث اعتقادی را به گردشگری مذهبی محدود کرد.
علاوه بر این گردشگری با خصلت تجربه محور، می­تواند کودکان را در شناخت و خلق صنایع دستی توانمند سازد. گردشگری تجربه­محور با تمرکز بر بازدید از کارگاه­های سفالگری، خرمهره­سازی، چوب­بری و نجاری، بافندگی و…طی سال­های اخیر با استقبال شایان توجّهی مواجه بوده است. نکتۀ اساسی در سیاستگذاری و برنامه­ریزی برای برگزاری تور­های گردشگری تجربه­محور توجه به تناسب سازوکار­های خلق با سن و توانایی کودکان، برقراری امنیت برای مشارکت­کنندگان وسازگاری صنایع با پایداری زیستی است. اساساً خصیصۀ کنجکاوی در کودکان در سطح بالایی قرار دارد خاصه در شرایط و محیطی که پیش­تر ان را تجربه نکرده­اند به این تربیت دقّت نظر وافری برای ارزیابی ایمنی کارگاه­ها برای کودکان لازم است.

همچنین پیام پنهان کوچک­ترین رفتار­ها و برنامه­ها می­تواند به واسطۀ دقت نظر و نکته سنجی کودکان دریافت و درک شود. بدین ترتیب لازم است در طراحی تور­های تجربه­گرا و کلیۀ بازدیدهایی که در خلال گردشگری صورت کودک صورت می­پذیرند، سازگاری فعالیت­های انسانی با اصول پایداری و حفاظت زیستی همسو و همگرا باشد.  همچنان که مطالعات متعددی از جمله مطالعۀ گاسلینگ(2018)، نقش آموزش به کودکان از خلال گردشگری در توسعۀ پایدار گردشگری را تأئید و تصدیق کرده­اند.

به طور کلی شاخص­ها و استانده­های تور­های گردشگری کودک نقش مهمی در فرآیند یادگیری کودکان از خلال سفر و گردشگری دارند که عدم احساس ترس و مورد تعرض قرار گرفتن کودک در محیط، امکان بازی با دیگر کودکان، امکان مشارکت کودک در رویداد­های فرهنگی-اجتماعی، پاکیزگی محوطۀ مورد بازدید، نور کافی محوطۀ مورد بازدید، دسترسی به آب سالم و پاکیزه، حضور تسهیلگران اموزش دیده، در اختیار داشتن محیط مناسب کودکان به لحاظ تناسب با سن و ویژگی­های رشدی، علایق و سلایق کودکان از جملۀ ان­ها هستند. به منظور بازدهی هر چه بهتر تور­های گردشگری، لازم است گروه­بندی کودکان و دانش­آموزان با دقت نظر خاصی صورت پذیرد.  توجّه به توانمندی­های کودکان، سن کودکان، پایۀ تحصیلی کودکان و درگیر بودن/ نبودن کودکان با اختلالات یادگیری از مهم­ترین معیار­هایی اند که لازم است در گروه­بندی کودکان به منظور تحقق یادگیری از خلال گردشگری به ان­ها توجه کرد.
به رغم مزایا و آثار مثبت یادگیری مشارکتی و تجربه­محور که از خلال گردشگری قابل دستیابی است؛ تحقق کامل و تام این امر همچنان با موانعی مواجه است که موانع مدیریتی و ساختاری (همچون نبود آیین­نامه­های کلی و مدوّن و خط مشی جامع و فراگیر) از جملۀ آن­ها است. بحث امنیت اماکن گردشگری کودک، وسایل نقلیه و راه­ها مقولۀ بسیار مهمی اند که دور بودنشان از سطح ایده­آل، مدارس و مراکز اموزشی را برای برگزاری تور­های گردشگری آموزش­محور در تنگنا می­گذارد و اعتماد و رضایت والدین را نیز جلب نمی­کند. بدین ترتیب لاز است مجموعه استانده­های لازم برای برقراری امنیت کودکان در فضای گردشگری برقرار شود. برقراری ایمنی و امنیت برای کودکان می­تواند دربردارندۀ اقدامات بزرگی چون احداث سایت گردشگری مخصوص کودکان تا نصب نرده و محافظ بر پله­ها یا استفاده از کفپوش­های مناسب کودکان در سطح راه­ها باشد.همچنین لازم است در راستای نیل به هدف یادگیری از خلال تفریح و حفظ امنیّت کودکان، از مربیان و راهنمایان کارآزموده بهره برد که مهارت کنترل گروه­های متفاوت کودکان، برقراری ارتباط صحیح با آن­ها و کنترل محرک­های محیطی دخیل در حواس­پرتی ایشان را داشته باشند.


منابع:
عباسی اصل، سعدی پور، اسدزاده، حسن. (2016). مقایسه اثربخشی سه روش یادگیری مشارکتی بر مهارت های اجتماعی دانش‌آموزان دختر پایه دوم راهنمایی. رویکردهای نوین آموزشی, 11(1), 105-124.Gössling, S. (2018). Tourism,
 tourist learning and sustainability: An exploratory discussion of complexities, problems and opportunities. Journal of Sustainable Tourism, 26(2), 292-306.‏

[1] Tourism for all
[2] child tourism
[3] Leisure time
[4] cooperative learning
[5] Religious tourism

@jahanegardesh

@faalanegardeshgari